Ideologieën en gelijkheid
Het mensbeeld, wereldbeeld en de individuele overtuiging die een rol spelen bij de vergelijkingen over de zorg, zijn dus sterk afhankelijk van diegene die vergelijkt. Vaak liggen ze in lijn met de belangrijkste ideologieën die het politieke denken ook in deze tijd verdelen en sturen:Socialisme, Liberalisme en Conservatisme.
De exacte omschrijving van deze ideologieën is op zichzelf een politieke strijd en de meeste moderne politieke partijen zullen niet één op één overeenkomen met onderstaande analyse. Desalniettemin laat deze indeling interessante tendensen zien over hoe wordt nagedacht over ongelijkheid binnen de zorg.
Socialisme
Mensbeeld
Socialisten benadrukken de universele waarden, capaciteiten en behoeften die alle mensen op de wereld hebben. De stelling dat iedereen een aangeboren behoefte heeft aan zorg en dat alle mensen van nature sociale, solidaire en zorgzame wezens zijn, speelt bijvoorbeeld vaak op de achtergrond in het zorgdebat.
Wereldbeeld
Socialisten zijn van mening dat bepaalde structuren, zoals de verdeling van de productiemiddelen, de ongelijkheid in een maatschappij in stand houden. Volgens het socialisme zijn om die reden de formele rechten - iedereen is gelijk voor de wet - niet genoeg om een gelijke verdeling van de middelen en posities in een maatschappij te garanderen. Hoewel iedereen volgens de wet toegang heeft tot dezelfde zorgvoorzieningen, wijzen critici erop dat het vooral de hoogopgeleide, mondige en zelfstandige mensen zijn die de weg weten te vinden in de bureaucratie en zich staande houden tijdens keukentafelgesprekken.
Het belang van gelijkheid
Gelijkheid is een kernbegrip binnen het socialisme. Het gaat hierbij om uitkomstengelijkheid; alle middelen zijn gelijk over alle personen verdeeld.
Een ander argument voor uitkomstengelijkheid vanuit het socialisme is dat dit samenwerking, solidariteit en gemeenschapszin bevordert. Wanneer mensen meer met elkaar overeenkomen, zullen ze zich eerder met elkaar identificeren en dus elkaar willen helpen. Ongelijkheid zorgt daarentegen voor conflict en instabiliteit. Sommige voorstanders van de WMO wijzen op het belang van gelijkwaardige samenwerking tussen gewone burgers en zorgverleners. Dit zou volgens hen tot een veel stabieler zorgaanbod leiden en de sociale cohesie in een wijk bevorderen.
Tenslotte wordt binnen het socialisme het argument gegeven dat elk mens principieel het recht heeft om een menswaardig bestaan te leiden en gelijkheid daarom eerlijk en rechtvaardig is. Het is niet verwonderlijk dat sociaal(democratische) denkers belangrijke aanjagers waren voor de opbouw van de gezondheidszorg tot in de jaren 80. De overheid moest ervoor garant staan dat iedereen goede zorg ontving en dit werd in detail vastgelegd in rechten, regels en procedures.
Liberalisme
Mensbeeld
Terwijl het socialisme de nadruk legt op de maatschappelijke structuren die het individu bepalen en het belang van de gemeenschap, benadrukt het liberalisme de inherente kracht en uniciteit van het individu en het belang deze de vrijheid te geven zichzelf te verwerkelijken. De nadruk op eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid in de WMO en de Jeugdwet zijn voorbeelden van dit mensbeeld.
Wereldbeeld
In tegenstelling tot het socialisme beschouwt het liberalisme competitie en onderlinge strijd als iets wat een goede samenleving voortdrijft. Mensen die met elkaar wedijveren, zullen extra hun best gaan doen. Dit wereldbeeld vertaalt zich vaak in het ideaal van de vrije markt. Een te grote overheidsbemoeienis beknelt volgens de liberaal het individu in zijn mogelijkheden en maakt het lui en afhankelijk. Het terugtreden van de overheid en de introductie van marktwerking in de zorg onder liberale kabinetten eind jaren 80 waren vaak gestoeld op dit wereldbeeld.
Het belang van gelijkheid
In het liberalisme wordt de nadruk gelegd op de kansengelijkheid. Iedereen moet dezelfde kansen krijgen om het maximale uit zichzelf te halen. Het uitgangspunt in de WMO dat de overheid voornamelijk burgers moet ondersteunen in de zorgvraag is een voorbeeld hiervan. De gemeente is hierbij een soort bemiddelaar die de kansen van de burgers in kaart brengt. Het is de verantwoordelijkheid van de burger zelf deze te benutten.
Conservatisme
Mensbeeld
In conservatieve kringen wordt vaak de nadruk gelegd op de natuurlijke verschillen tussen mensen. Elk mens heeft volgens hen andere capaciteiten en daarom een andere rol in de samenleving. Voorstanders van de decentralisatie wijzen vaak op het conservatieve mensbeeld van het oude zorgstelsel, waarin de zorgbehoevenden volgens hen afhankelijk zijn van een gevestigde ‘elite’ van zorgprofessionals die zich een monopolie hebben toegeëigend op het zorgen voor elkaar en mensen uit winstoogmerk zorgbehoevend houden.
Wereldbeeld
Conservatieven benaderen de maatschappij vaak als een historisch gegroeid organisme en benadrukken daarom de waarde van tradities. Zoals elk lichaamsdeel noodzakelijk is voor het functioneren van het gehele lichaam, is de maatschappij afhankelijk van verschillende groepen die elk hun eigen taken uitvoeren. Tegenstanders van de decentralisatie vrezen dat de plotselinge drastische omwenteling van de decentralisatie het kwetsbare evenwicht tussen bijvoorbeeld de jeugd-ggz en volwassenenpsychiatrie of de jeugdhulp en medische jeugdzorg ontwricht.
Het belang van gelijkheid
Bij veel conservatieve denkers zijn ongelijkheid en hiërarchie voorwaarden voor het voortbestaan van een gezonde samenleving. Wanneer een bepaalde elite aan de hand van tradities en met verdiend gezag kan regeren, zorgt dat voor stabiliteit en rust in het land. Gelijkheid voor iedereen staat bij de conservatief voor chaos. Tegenstanders argumenteren dat, doordat bij de decentralisatie generalistische wijkteams bevoegdheden van zorgprofessionals overnemen, essentiële kennis en ervaring verloren gaat. Met name critici van de Jeugdwet wijzen op de chaos en willekeur die hier het gevolg van kunnen zijn.
Zorgen verdelen
Vergelijkingen in de zorg worden gekenmerkt door subjectiviteit. Op basis van een ander mensbeeld, wereldbeeld en opvatting van gelijkheid, bewegen er in de discussies over decentralisatie verschillende perspectieven langs elkaar.
Zoals goede zorg gebaseerd is op wederzijdse aandacht, begrip en vertrouwen, is ook de samenwerking tussen de betrokken partijen - zoals de burger, de gemeente, de zorgaanbieder en de centrale overheid - hiervan afhankelijk. Betrokkenen zullen zich moeten inleven in elkaars zorgen over de zorg, willen zij dat de samenwerking op een goede manier verloopt. Met dit project zal ik verschillende perspectieven die bestaan met betrekking tot de decentralisatie van de zorg daarom achterhalen, proberen te begrijpen en bij elkaar brengen.
