Liberalisme: de betekenis en uitleg (2024)

Liberalisme: in dit artikel wordt liberalisme praktisch uitgelegd. Naast de betekenis en kenmerken, wordt ook de oorsprong, de Two Treatises van John Locke, tegenstanders van Locke, de verzorgingsstaat en liberaal denken, liberale economische theorie, de scheiding tussen kerk en staat en het beschermen van individuele vrijheden toegelicht. Veel leesplezier!

Wat is liberalisme? De uitleg

De betekenis van Betekenis en kenmerken

Liberalisme is een politieke en morele stroming en filosofie die gebaseerd is op de rechten van het individu, vrijheid, gelijkheid voor de wet en instemming van het volk. Liberalen delen een breed scala aan opvattingen, bijvoorbeeld over:

• Burgerrechten
• Mensenrechten
• Liberale democratie
• Secularisme
• Economische vrijheid
• Politieke vrijheid
• Vrijheid van meningsuiting
• Vrijheid van de pers
• Vrijheid van godsdienst
• Privé-eigendom
• Markteconomie

De meeste van deze opvattingen staan recht tegenover de opvattingen van het fascisme.

Oorsprong liberalisme

Klassiek liberalisme werd een duidelijke politieke beweging in de tijd van de Verlichting. Het won aan populariteit onder bekende westerse filosofen en economen. Het liberalisme is de reden dat staatsgodsdienst en absolute monarchie werden vervangen door een representatieve monarchie en de rechtstaat.

De opkomst van het liberalisme betekende ook het einde van het mercantilistisch beleid, monopolies voor koningshuizen en andere handelsafspraken.

Filosoof John Locke wordt vaak genoemd als vader en grondlegger van het liberalisme. Liberalisme zag er iets verschillend uit in verschillende landen. Britse liberalen legden vooral de nadruk op het uitbreiden van de democratie, waar het Franse liberalisme vooral de nadruk legde op het afwijzen van autoritair politiek beleid.

Thomas Hobbes, een andere Britse filosoof, construeerde het idee van een sociaal contract dat individuen aangaan met de staat om hun veiligheid te garanderen. Dit concept van een sociaal contract werd daarna wijd aangenomen om de relatie tussen staat en volk te beschrijven.

Het sociaal contract betekent onder meer dat burgers een deel van hun individuele rechten inleveren om sociale interacties te reguleren en verzachten, of om te bemiddelen in conflicten en om gerechtigheid af te dwingen.

Hobbes pleitte voor een sterk monarchaal gemenebest, een vrijwillig samenwerkingsverband van 54 staten. Locke pleitte juist voor het toen radicale idee dat de overheid toestemming krijgt van de geregeerden. Die toestemming moet constant aanwezig zijn wil de overheid legitiem blijven. Hij stelt: wanneer een vorst een tiran wordt, dit een schending is van het sociale contract dat bestaat tussen staat en bevolking. Hij concludeerde dat het volk het recht heeft om een tiran omver te werpen.

Inleiding tot de politieke wetenschappen met name politieke ideologieën

Two Treatises

John Locke beschreef zijn visie in Two Treatises, uit 1690. Dit werd het fundament van de liberale ideologie. Hier beschreef hij dat toen mensen hun natuurlijke staat verlieten en samenlevingen startten, een politieke samenleving begon. Deze politieke samenleving heeft de instemming van vrije mensen nodig in die staat om zich te verenigen in een overheid.

De strikte opvatting dat een wettige regering niet boven de wet mag staan en zelfs omver geworpen mag worden, was een belangrijke breuk met bestaande theorieën over macht en bestuur die in die tijd golden. Een politicoloog beschreef deze opvatting als: “volgens de liberale opvatting zijn er geen burgers binnen een regime die kunnen beweren te heersen door natuurlijk of bovennatuurlijk recht, zonder de toestemming van de geregeerden.”

Tegenstanders van John Locke

Naast Hobbes had Locke nog enkele andere intellectuele tegenstanders. In de Eerste Verhandeling richtte Locke zijn pijlen op de argumenten van de grondlegger van de conservatieve filosofie Robert Filmer.

Filmer pleitte voor het goddelijke recht van koningen door een beroep te doen op de bijbel. Hij beweerde dat het gezag dat door God aan Adam was gegeven, opvolgers van Adam het recht gaf om de heersen over andere schepselen in de wereld.

Locke was het zo oneens met Filmer, dat de Eerste Verhandeling bijna volledig in het teken stond om deze argumenten te ontkrachten. Volgens Locke werd zijn respect voor consensus alleen maar meer versterkt en hij voerde aan dat een echtelijke samenleving wordt gevormd door een vrijwillige overeenkomst tussen mannen en vrouwen.

Locke beweerde dat de heerschappij in Genesis niet aan mannen over vrouwen was, maar aan mensen over dieren. Hij was geen grote feministische denker, maar Locke maakte wel de weg vrij voor een pluralistische wereld. Hij integreerde de rol van vrouwen in de sociale theorie.

De belangrijkste politieke en ideologische tegenstanders van het liberalisme waren begin negentiende eeuw het communisme, conservatisme en het socialisme. De beweging werd duidelijk uitgedaagd en op de proef gesteld toen het geconfronteerd werd met gigantische ideologische uitdagingen van het fascisme en het marxisme.

In de twintigste eeuw verspreidden de liberale ideeën zich verder, met name in West-Europa. Tegenwoordig kennen veel staten een liberale regering, zoals Nederland, waar de grootste liberale partij in de regering de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) is, onder leiding van Mark Rutte.

Scheiding tussen kerk en staat

John Locke heeft ook het concept van de scheiding tussen kerk en staat verder uitgewerkt. Montesquieu schreef in 1721 al over religieuze tolerantie en een scheiding tussen religie en de overheid. Zijn ideeën waren vooruitstrevend en een inspiratie voor verschillende bekende revoluties zoals de Corsicaanse onafhankelijkheidsoorlog (1755), de Franse Revolutie (1789) en de Belgische Revolutie (1790 en 1830).

Voltaire verdedigde een zekere mate van scheiding tussen de twee, maar uiteindelijk werd de kerk onderschikt aan de behoeften van de staat als geheel. Denis Diderot zei: de afstand tussen de troon en het altaar kan nooit groot genoeg zijn.

Op basis van het principe van het sociaal contract betoogde Locke dat de regering helemaal geen gezag had op het gebied van het menselijke geweten omdat mensen dat niet kunnen controleren. Volgens Locke betekende dit een natuurlijk recht op gewetensvrijheid. Deze gewetensvrijheid moest beschermd blijven tegen elke vorm van overheidsinstellingen.

Verzorgingsstaat en liberaal denken

In Noord-Amerika en Europa werd liberalisme een kernaspect van het uitbreiden van de verzorgingsstaat. Veel westerse landen kennen tegenwoordig een maatschappelijk systeem dat geworteld is in het liberalisme. In de vroege fases heeft het liberalisme economisch individualisme gepopulariseerd en de constitutionele regering gepromoot.

De liberalen zochten een constitutionele orde (lees: grondwet), waar de belangrijkste vrijheden werden opgenomen:

• Vrijheid van het individu
• Vrijheid van meningsuiting
• Vrijheid van vereniging
• Onafhankelijke rechterlijke macht
• Afschaffing van aristocratische privileges
• Openbare juryrechtspraak
• Gendergelijkheid
• Rassengelijkheid
• Kiesrecht
• Universele toegang tot onderwijs

Liberalisme: de liberale economische theorie

In The Wealth of Nations gaat econoom Adam Smith dieper in op de motivatie voor economische activiteiten en het beleid dat de staat zou moeten aannemen om rijkdom te maximaliseren. Adam Smith schreef dat zolang vraag, aanbod en prijzen vrij zouden blijven van overheidsregulering, evenals concurrentie, de welvaart binnen een samenleving zou maximaliseren door het effect van de vrije markt.

Een zogenaamde ‘onzichtbare hand’ zou individuen en bedrijven aansturen om te werken aan het welzijn van de natie als onbedoeld gevolg van het najagen van persoonlijk succes en welvaart. Deze opvatting is een morele rechtvaardiging voor de accumulatie van grote rijkdom, die voorheen als slecht en zondig werd beschouwd.

Adam Smith Stelt verder dat arbeiders zo laag betaald kunnen worden dat ze net kunnen overleven. Dit idee werd later omgezet in de ‘ijzeren wet van de lonen’. De nadruk van Smith lag op het voordeel en de rijkdom die vergaard zou worden door vrije en internationale handel.

Verder dacht hij dat rijkdom vergroot zou kunnen worden door de specialisatie in productie. Hij verzette zich tegen subsidies, vakbonden en werkgeversorganisaties. De overheid zou zich volgens hem moeten beperken tot defensie, openbare zaken en rechtsbedeling. Dit alles moet gefinancierd worden met op inkomen gebaseerde belastingen.

Keynesiaanse economische opvattingen

Een andere invloedrijke econoom is John Maynard Keynes. Hij geldt nog steeds als de grondlegger van het moderne liberale economische beleid.

De Keynesiaanse revolutie ontstond tijdens perioden van wereldwijde economische tegenspoed. Tijdens de Grote Depressie gaf John Maynard Keynes het definitieve antwoord van de liberale opvattingen over de economische crisis.

Keynes was met name zeer kritisch over de bezuinigingsmaatregelen van de Britse regering tijdens de Grote Depressie. Hij geloofde dat begrotingstekorten een goede zaak waren. Hij schreef: het lenen door de overheid van een of andere soort is bij wijze van spreken de remedie van de natuur om te voorkomen dat bedrijfsverliezen ernstig terugvallen, zo erg dat de productie stilvalt.

Liberalisme: beschermen van individuele vrijheden

Wat vooral verontrustend is voor liberalen is territoriale expansie of imperialisme. Dat is wanneer staten rijkdom proberen op te bouwen door grondgebied te veroveren. Niet alleen versterken deze expansionistische oorlogen de staat ten koste van het volk, oorlogen vereisen ook langdurige toewijding aan militaire bezetting en politieke controle van buitenlands grondgebied. Bezetting en controle vereisen een grote mate van bureaucratie.

Voor liberalen is daarom het kernprobleem om een politiek systeem te ontwikkelen die in staat is om zichzelf te beschermen tegen buitenlandse bedreigingen zonder daarmee de belangrijkste individuele vrijheden van burgers te ondermijnen.

De belangrijkste controle op de macht zijn eerlijke verkiezingen waarmee de mensen hun heersers kiezen, of kunnen verwijderen. Een tweede rem op teveel politieke macht is het gebruik van verschillende bestuursniveaus en takken, zoals een parlement of een congres en een goedwerkend rechtssysteem.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Herken jij de uitleg over liberalisme? Welke verschillen zie jij met bijvoorbeeld het fascisme? Herken jij de liberale invloeden waarmee westerse landen geregeerd worden? Wat is volgens jou de beste manier om een samenleving te organiseren?

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

1. Seliger, M. (2019). The liberal politics of John Locke. Routledge.
2. Gray, J. (2014). Post-liberalism: Studies in political thought. Routledge.
3. Paskhaver, A. (2021). Introduction to Political Science – with a Concentration on Political Ideologies. Retrieved 08/02/2024 from Udemy.
4. Smith, A. (1937). The wealth of nations [1776] (Vol. 11937). na.

Citatie voor dit artikel:
Janse, B. (2022). Liberalisme. Retrieved [insert date] from Toolshero: https://www.toolshero.nl/sociologie/liberalisme/

Gepubliceerd op: 03/10/2022 | Laatste update: 08/02/2024

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/sociologie/liberalisme/”>Toolshero: Liberalisme</a>

Tags:Ideologie